روابط بین کشورها همواره نقش مهمی در سیاست خارجی دارند و رابطه بین ایران و روسیه نیز یکی از مهمترین روابط منطقه‌ای است. دو ملت سابقه طولانی در تعاملات جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی سیاسی دارند. روابط متقابل غالباً متلاطم و در مواقع دیگر خفته بوده‌است. برخی براین باورند که در حال حاضر روسیه و ایران به عنوان شرکای اقتصادی یکدیگر عمل می‌کنند، زیرا هر دو کشور تحت تحریم بیشتر کشورهای غربی هستند.
کاملترین خدمات بدون واسطه در روسیه را تنها از روسیار بخواهید
تلفن مشاوره رایگان 28428987-021
تاریخچه روابط ایران و روسیه
آغاز روابط ایران و روسیه به‌صورت رسمی به سال ۱۵۲۱ میلادی در دوران صفویان بازمی‌گردد.. در طول تاریخ، این دو کشور به صورت مستمر با یکدیگر در تعامل بوده‌اند. از دوره صفویه تا امپراتوری روسیه و پس از آن، تحولات سیاسی در ایران و روسیه باعث شده است که روابط بین این دو کشور به شکلی پویا و پیچیده شکل بگیرد.
روابط ایران و روسیه در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم
سیاست‌های توسعه‌طلبی روسیه در قرن نوزدهم که مشخصاً در مورد ایران در نتایج جنگ‌های منتهی به ۱۸۱۳ و ۱۸۲۸ میلادی مابین ایران و روسیه و پیمان گلستان و پیمان ترکمن‌چای تجلی یافت، در کیفیت مناسبات تأثیر زیادی داشت. همچنین نفوذ ایدئولوژیک اندیشهٔ مارکسیستی-لنینیستی در ایران، در سال‌های پس از ورود متفقین در جنگ جهانی دوم و عدم بازگشت ارتش روسیه از استان‌های شمال غربی ایران در سال‌های پس از آن، امکان هرگونه روابط برابر را از بین برده‌بود.
پس از روی کار آمدن نظام کمونیستی در روسیه و برپایی اتحاد شوروی، فصل تازه‌ای در روابط این کشور با ایران گشوده شد. در سال ۱۲۹۹ حسن مشیرالدوله نخست‌وزیر وقت ایران، مشاورالممالک انصاری وزیر خارجه خود را به مسکو فرستاد. او در آنجا عهدنامه «پیمان مودت» را در ۲۶ فوریه ۱۹۲۱ (هفتم اسفند ۱۲۹۹) با شوروی امضا کرد که اساس روابط تازه دو کشور شد و امتیازات استعماری دوران تزاری را در ایران لغو کرد. مشاورالممالک همچنین توانست دولت شوروی را متقاعد کند که به قیام گیلان کمک نکند.
یکی از مهمترین موضوع‌ها میان دو کشور در آن زمان، بهره‌برداری از شیلات دریای خزر بود. ماده چهارده «عهدنامه مودت» مقرر می‌کرد که دو دولت باید بر سر شیلات دریای خزر با یکدیگر به توافقاتی برسند. امتیاز شیلات دریای مازندران از سال ۱۲۵۵ خورشیدی (۱۸۷۶ میلادی) به سرمایه‌داری از ارامنه روسیه به نام استپان لیانازوف داده شده بود که به فرزندانش به ارث رسیده بود. در دوران جنگ جهانی اول، به سبب شرایط جنگی و انقلاب و تحولات روسیه، لیانازف‌ها نتوانستند اجاره را بپردازند. پس از عقد عهدنامه مودت، حسین علاء (علاءالسلطنه) وزیر فوائد عامه ایران فرصت را غنیمت شمرد و اجاره شیلات شمال به لیانازف‌ها را به علت نپرداختن حق‌الاجاره لغوکرد.
روابط ایران و روسیه در دوران رضاخان
با روی کارآمدن رضاخان سردارسپه به عنوان نخست‌وزیر، تصمیم گرفته شد دولت ایران دارایی برادران لیانازف را بابت اجاره‌بهای عقب افتاده‌شان تملیک کند و با دولت شوروی معامله شود. قراردادی با دولت شوروی برای تشکیل «کمپانی مختلط ایران و شوروی» بسته شد. طبق قرارداد، نیمی از سرمایه کمپانی به دولت ایران و نیم دیگر به دولت شوروی تعلق می‌گرفت. بخش دیگری از دارایی لیانازوفها را دولت شوری تملیک‌کرد.
در سال ۱۲۹۹ شمسی پیش از کودتای رضاخان، قرارداد ایران و شوروی ۱۹۲۱ بین دو کشور آماده‌سازی شده بود و مورد توافق قرار گرفته بود. با این وجود مسئله چگونگی برقراری روابط اتحاد شوروی با ایران، همچنان مسئله مجادله برانگیزی در حکومت شوروی بود. یک آلترناتیو که لو کاراخان آن را پیشنهاد می‌کرد «شوروی سازی» ایران از طریق مداخله مستقیم و برکناری شاه و شکل دهی یک حکومت سوسیالیستی-ملی‌گرا بود. اما این اهداف رادیکال پی گرفته نشد و در عوض تلاش شد روابط با ایران از طریق تدابیر اقتصادی صلح آمیز توسعه یابد. این سیاست‌ها زمانی پیاده شد که رضاشاه در حال تحکیم قدرت و نفوذ خود بر ایران بود. او همواره شخصاً از دسیسه‌های سیاسی مسکو در هراس بود، و این نه تنها در مورد توسعه نفوذ کمونیستی بلکه در مورد امکان سو قصد او توسط مأمورین ان ک و د بود. با این حال منافع کشور و توسعه استان‌های شمالی نیازمند عادی سازی روابط بود. تا سال‌های ۱۹۲۳–۲۵ هر دو کشور ساختار دولتی و اداری خود را تثبیت کرده بودند و توانسته بودند جنبش‌های داخلی جدایی طلبانه را سرکوب کنند. در این زمان مشکلات اصلی به فضای اقتصاد منتقل شد. شرکت‌های مشترکی بین ایران و شوروی برای تجارت پنبه، ابریشم، و شیلات تشکیل شد. تجارت بین ایران و شوروی در این دوره برای هر دو کشور اهمیت داشت.
روابط ایران و روسیه در دوران جمهوری اسلامی ایران
روسیه اولین کشوری بود که جمهوری اسلامی ایران را به رسمیت شناخت و در طول جنگ ایران و عراق، مقادیر زیادی تسلیحات متعارف را به صدام حسین رساند. ایالات متحده تحریم تسلیحاتی را علیه ایران اعمال کرد و اتحاد جماهیر شوروی از طریق کره شمالی به ایران تسلیحات ارسال کرد.
با سقوط اتحاد جماهیر شوروی و انقلاب ۱۳۵۷ ایران، روابط تهران و مسکو افزایش ناگهانی روابط دیپلماتیک و تجاری را تجربه کرد و وارث قراردادهای تسلیحاتی ایران ̠شوروی شد. در اواسط دهه ۱۹۹۰، روسیه با برنامه‌ریزی برای پایان دادن به ساخت نیروگاه راکتور هسته ای در بوشهر، که نزدیک به ۲۰ سال به تعویق افتاده بود، موافقت کرد به کار بر روی توسعه برنامه هسته ای ایران ادامه‌دهد.
در ایران این دوره، از مناسبات با روسیه، درک و دریافتی راهبردی وجود داشته‌است و «نگاه به شرق» به‌عنوان یکی از پایه‌های اساسی قدرت برای مقابله با آمریکا تصور می‌شد. جمهوری اسلامی در دورانش، برای ایجاد «تمدن اسلامی جدید»، در چارچوب گسترش عمق استراتژیکش به سوی «قدرت‌سازی» در برابر یک قدرت بین‌المللی جهان و متحدانش در منطقه که شامل اسرائیل می‌شود، اینگونه حساب کرده‌است که «نگاه به شرق» نیز یاری‌رسانی‌اش خواهد کرد و می‌تواند روی امکانات کشورهایی چون روسیه و چین نیز حساب کند. روسیه نیز ضعف یا برچیده‌شدن نظام جمهوری اسلامی (از بازیگران منطقه‌ای) را از دست‌رفتن یک «شریک مهم» می‌دانسته‌است. قفقاز از بخش‌های همکاری و اشتراک دو کشور است که محل چالش منافع ایران و روسیه نیز است. در برخی تغییرات این منطقه، جمهوری اسلامی کم و بیش، برکنار مانده‌است در حالی که کشورهایی چون ترکیه نیز دخالت قابل توجهی داشته‌اند. موضع محتاط و محافظه‌کارانهٔ ایران، خوشایند روسیه بوده‌است.
دی ۱۴۰۰ موافقتنامه جامع همکاری‌های بیست ساله بین ایران و روسیه در سفر رئیسی به روسیه مطرح شد.رئیسی پیش نویس پیشنهادی ایران برای قرارداد همکاری ۲۰ ساله جدید بین ایران و روسیه را تحویل داد. به گفته تحلیل گران، روابط روسیه با ایران در این دوره به‌طور قابل توجهی قوی تر از دوران ریاست جمهوری حسن روحانی است».در این دیدار دربارهٔ مسئله هسته‌ای، امکان خرید تسحیلات نظامی از سوی ایران؛ همکاری‌های منطقه‌ای؛ حمایت روسیه از ایران برای به دست آوردن جایگاه بیشتری در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و مسائل امنیتی منطقه صحبت کردند.در کنار چین، ایران و روسیه بارها ‘یکجانبه گرایی’ آمریکا را محکوم کرده‌اند. و مسکو و پکن اخیراً از تلاش موفق تهران برای عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای حمایت‌کردند.
تعاملات سیاسی ایران و روسیه
روابط سیاسی بین ایران و روسیه همواره مورد توجه قرار گرفته است. پس از تحریم‌هایی علیه ایران، روسیه به عنوان یکی از شرکای تجاری مهم ایران در تلاش برای توسعه روابط با ایران بوده است. همچنین، همکاری‌های دوجانبه در زمینه‌های دیگر مانند امنیت منطقه‌ای و مبارزه با تروریسم نیز ادامه داشته است. این دو کشور در بسیاری از مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی همکاری می‌کنند. به عنوان مثال، در قضیه سوریه، ایران و روسیه به عنوان حامیان نظامی دولت سوریه عمل کرده‌اند و توانسته‌اند در مبارزه با گروه‌های تروریستی موفقیت‌های قابل توجهی را کسب کنند.روابط ایران و روسیه در دوره پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی یکی از موضوعات بحث‌برانگیز هم در حوزه سیاست خارجی دو کشور و هم در متن سیاست بین‌الملل بوده‌است. تاریخ روابط تهران و مسکو ضمن وجود پیچیدگی‌های فراوان، شاهد فرازها و نشیب‌های بسیاری بوده‌است و عوامل داخلی، دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی بسیاری در تعیین نوع این ارتباط از دوستانه تا خصمانه اثرگذار بوده‌است.
همکاری اقتصادی ایران و روسیه
علاوه بر تعاملات سیاسی، ایران و روسیه نیز در حوزه اقتصادی با یکدیگر همکاری می‌کنند. این دو کشور به عنوان پنجمین و ششمین صادرکننده نفت جهان، همواره در زمینه تجارت نفت و گاز همکاری داشته‌اند. علاوه بر این، همکاری‌های دیگری نیز در زمینه‌های مختلف اقتصادی مانند صنعت، کشاورزی و حمل و نقل صورت گرفته است.
به دنبال ماجرای اوکراین و تحریم روسیه، یک مسیر تجاری بین قاره ای جدید بین دو کشور شکل گرفته است که از لبه شرقی اروپا تا اقیانوس هند به طول ۳ هزار کیلومتر امتداد دارد. برآورد شده است که ایران و روسیه بالغ بر ۲۵ میلیارد دلار در این مسیر تجاری سرمایه گذاری کرده باشند. به عقیده کارشناسان این امر نشان می دهد شبکه های تجاری جدیدی در اقتصاد جهانی در حال شکل گیری هستند و اقتصاد بین الملل به سرعت در حال خارج شدن از حالت تک قطبی و مبدل شدن به اقتصاد چند قطبی است.شهر بندری آستراخان در فاصله ۵۰ کیلومتری شمال دریای خزر و در خاک کشور روسیه واقع شده است و از طریق رودخانه ولگا به دریای خزر متصل می‌شود. بندر سالیانکا در منطقه اقتصادی استان آستراخان قرار دارد و ایران مالکیت ۵۳ درصد از آن را در اختیار دارد.
شاید بتوان یکی از بهترین دوره‌های همکاری‌های اقتصادی ایران و روسیه را در سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۱ دانست، به نحوی که در سال ۲۰۱۰ این مبادلات به بیش از سه و نیم میلیارد دلار رسیده بود. در این آمارها به این نکته باید توجه کرد که همواره کفهٔ این مبادلات به سود روسیه سنگین بوده‌است و این از حجم مبادلات ایران و روسیه در سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۹ به وضوح مشخص است.
روابط مالی و بانکی ایران و روسیه
در بهمن ماه ۱۴۰۱ قرارداد اتصال سامانه‌های پیام رسان ملی بانک‌های ایران و روسیه امضا شد. بر اساس این قرارداد ۷۰۰ بانک روسی می‌توانند با بانک‌های ایرانی تبادل پیام‌های مالی داشته باشند. علاوه بر این ۱۰۶ بانک غیر روسی از ۱۳ کشور دیگر هم به این سامانه پیام رسان متصل شده و می توانند با بانک های ایرانی تبادلات مالی داشته باشند.
همکاری های نظامی ایران و روسیه
روسیه از پیشگامان جهان در بخش ساخت و صادرات جنگ‌افزار است. ایران و روسیه نیز گرایش به گسترش همکاری اقتصادی‌شان به ویژه در بخش جنگ‌افزار را داشته‌اند. ایران در سال ۲۰۰۷ ، سامانهٔ دفاعی موشکی با توانایی محدود، تور ام ۱ را با اختصاص بودجه‌ای حدود یک میلیارد دلار، از روسیه خرید و پس از این، می‌خواست برای خریداری سیستمی پیشرفته‌تر، با نام اس ۳۰۰، از بلاروس اقدام کند که این موضوع، با توجه به مداخلهٔ روسیه، منتفی گردید. یک سال پس از این، ایران به خود روسیه درخواستی مشابه داد اما روسیه آن را رد کرد. خرید موشک اس-۳۰۰ توسط ایران یکی از بخش‌های قابل توجه در بستگی‌های نظامی ایران و روسیه است. با وجود قرارداد فروش سامانه‌های موشکی اس-۳۰۰ میان تهران و مسکو، روس‌ها از تحویل آن‌ها به ایران، امتناع داشته‌اند و همین، اعتراض‌های فراوانی را در نشستگاه‌های سیاسی و رسانه‌ای این کشور، ایجاد کرد. مشکلات وابسته، پیش رفت و دیدگاهی در این میان، می‌گفت که رئیس‌جمهور روسیه می‌خواهد از این موضوع، به‌عنوان ابزاری در جهت چانه‌زنی در برابر ایالات متحده بهره‌گیری کند.
روابط ایران و روسیه در فناوری هسته‌ای
ساخت نیروگاه اتمی بوشهر در سال ۱۳۵۴ و با همکاری یک شرکت آلمانی با نام زیمنس شروع گردید و واحد نخستین آن نیز تا هنگام پایان‌یافتن کارش در سال ۱۳۵۷، نزدیک ۷۵٪ پیشرفت داشت. پس از انقلاب ۱۳۵۷، با روسیه برای تکمیل پروژه، همکاری شد؛ همکاری‌ای که با بدعهدی از سوی روس‌ها همراه شد. کامل‌کردن سازه‌های بوشهر، با قراردادی که مبلغ اولیه‌اش نزدیک یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار بود، از سال ۱۳۷۴ به روسیه سپرده شد. تأخیر بزرگ در تحویل‌دادن این نیروگاه، که بیشتر از یک دهه به طول انجامید، گزندهای مستقیم و غیرمستقیم بسیاری را به ایران زد. در ۲۰۱۶، با وجود آن که معاون اول رئیس‌جمهور ایران میزان هزینهٔ ساخت دو واحد تازهٔ نیروگاه اتمی بوشهر را هشت‌ونیم میلیارد دلار دانسته بود، دیگر منابع روسیه، این هزینه را ده میلیارد دلار اعلام کردند و اعلام شد که کامل شدن این سازه‌ها، ده سال دیگر، طول خواهد کشید.
ایران و جنگ روسیه و اوکراین
در جریان حمله روسیه به اوکراین، جمهوری اسلامی اعتراف کرد روسیه از پهبادهای ساخته و ارسال شده از ایران استفاده می‌کرد، ایران اعلام بی طرفی کرد در قطعنامه ES-11/3 مجمع عمومی سازمان ملل متحد که با موضوع تعلیق عضویت روسیه در شورای حقوق بشر، به علت کشتار شهر بوچا مطرح شد، ایران جزو ۲۴ کشوری بود که رای مخالف دادند اما این قطعنامه با ۹۳ رای موافق پذیرفته شد.
ایرانیان پس از جنگ اوکراین نگاه نگران‌کننده‌ایی به روسیه داشته‌اند، و در این جنگ برخلاف حکومت ایران ابراز دفاع از اوکراین داشته‌اند ایران جنگ اوکراین را (عملیات ویژه) نامید و با نادیده گرفتن تجاوز روسیه به اوکراین همچنان علیه کشورهایی غربی حرف میزد، که این باعث شد واکنش ایرانیان را در پی داشته باشد. در حالی که بخش بزرگی از نخبگان روس، نگرش مثبتی دربارهٔ ایران دارند.
مزایای همکاری بین ایران و روسیه
روابط بین ایران و روسیه برای هر دو کشور مزایای قابل توجهی دارد. همکاری در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی باعث تقویت نفوذ و تأثیرگذاری این دو کشور در منطقه می‌شود. همچنین، این همکاری می‌تواند به توسعه زیرساخت‌های اقتصادی و تجاری هر دو کشور کمک کند.
جهت کسب اطلاعات بیشتر ویا اخذ ویزا، اقامت و یا تحصیل در روسیه با مشاوران تخصصیِ روسیار تماس بگیرید.28428987-021
روسیار، متخصص در امور روسیه