روسیه قصد دارد بر تقویت پیمان‌ها در آسیا و اقیانوسیه، آمریکای لاتین، آفریقا و خاورمیانه تمرکز کند.استراتژی جدید بدتر شدن روابط مسکو با غرب به دلیل تهاجم نظامی این کشور به اوکراین یک واقعیت ژئوپلیتیکی بلندمدت است: «فدراسیون روسیه قصد دارد سلطه جهانی ایالات متحده و سایر کشورهای غیردوست را از بین ببرد.» روسیه از اصطلاح «کشورهای غیردوست» برای توصیف کشورهایی استفاده می‌کند که حمله به اوکراین را محکوم کرده و تحریم‌هایی را در تلافی اقدامات نظامی تهاجمی مسکو اعمال کرده‌اند.
کاملترین خدمات بدون واسطه در 23 شهر از روسیه را تنها از روسیار بخواهید
تلفن مشاوره رایگان 28428987-021
برای این منظور مسکو در نظر دارد پیمان‌های بین‌دولتی «بریکس / BRICS»، «سازمان همکاری شانگهای / SCO» و «کشورهای مستقل مشترک المنافع / CIS» «اتحادیه اقتصادی اوراسیا / EAEU»، «سازمان پیمان امنیت جمعی / (CSTO»، «روسیه، هند، چین / RIC» و سایر مکانیسم‌هایی با روسیه در آنها نقش پررنگی دارد را تقویت کند.در عین حال، بر طبق این سند روسیه خود را دشمن غرب نمی‌داند، خود را از غرب منزوی نمی‌کند و قصد خصمانه‌ای با آن ندارد و می‌گوید: «فدراسیون روسیه آماده گفتگو و همکاری بر این اساس است.
روابط روسیه با کشورهای همسو
راهبرد جدید بر تقویت روابط روسیه با چین و هند به عنوان «مراکز قدرت و توسعه جهانی مستقل و دوستانه» تأکید می کند.بر اساس سند جدید سیاست خارجی، روسیه در نظر دارد بر توسعه همکاری با ایران، ترکیه، عربستان سعودی، مصر و همچنین حمایت از سوریه تمرکز کند. مسکو به «ایجاد معماری پایدار و جامع امنیت منطقه‌ای و همکاری در خاورمیانه و شمال آفریقا، مبتنی بر ترکیب ظرفیت‌های همه دولت‌ها و ائتلاف‌های منطقه‌ای بین‌دولتی، از جمله اتحادیه کشورهای عربی و شورای همکاری خلیج [فارس]» خواهد پرداخت.
این سند مدعی است که بحران جهانی‌شدن اقتصاد رو به رشد است. این سند اشاره می‌کند که مشکلات فعلی، از جمله در بازار انرژی و در بخش مالی، ناشی از زوال مدل‌ها و ابزارهای متعدد قبلی توسعه، راه‌حل‌های غیرمسئولانه اقتصاد کلان است. علاوه بر این، بیان می‌کند که به خاطر این است که سیستم‌های پرداخت ملی و فرامرزی جدید در حال گسترش است و «علاقه فزاینده‌ای به ارزهای ذخیره جدید بین‌المللی وجود دارد و پیش‌نیازهایی برای متنوع‌سازی مکانیسم‌های همکاری اقتصادی بین‌المللی ایجاد می‌شود.»
جایگاه افغانستان در اوراسیا
در راهبرد جدید سیاست خارجی، مسکو مدعی است که به دنبال برقراری اعتماد متقابل در اوراسیا است. در این سند آمده است که دستیابی به این هدف مستلزم «تقویت همه جانبه پتانسیل و نقش سازمان همکاری شانگهای در تضمین امنیت در اوراسیا» و «حل و فصل همه جانبه در افغانستان، کمک به تبدیل آن به یک کشور مستقل، صلح‌آمیز و بی‌طرف با اقتصاد و سیستم سیاسی باثبات است که منافع همه گروه‌های قومی که در آنجا زندگی می‌کند را تامین کند و چشم‌اندازی برای ادغام افغانستان در فضای اوراسیا برای همکاری باز کند.»
سیاست‌های منطقه‌ای روسیه بر امنیت ملی ایران
فروپاشی شوروی، روابط منطقه ای و بین المللی را وارد مرحله تازه ای کرد و موقعیت، نقش، اعتبار، جایگاه و سیاست خارجی بسیاری از کشورها را دستخوش دگرگونی نمود. به دنبال فروپاشی شوروی و تشکیل فدراسیون روسیه، محیط امنیتی و شرایط ژئوپلیتیکی ایران نیز تحت تاثیر قرار گرفت. با عنایت به اهمیت این تحولات، بازشناسی سیاست های منطقه ای روسیه و تاثیر آن بر امنیت ملی ایران در مقاله حاضر مورد توجه قرار گرفته است. بر این اساس ابتدا آثار فروپاشی شوروی بر منطقه آسیای مرکزی و قفقاز برشمرده شده و سپس سیاست های منطقه ای روسیه زیر دو عنوان امنیت زا (هم سو با منافع و امنیت ملی ایران) و امنیت زدا (در تعارض با منافع و امنیت ملی ایران) بررسی گردیده است.
اصول سیاست خارجی روسیه در نقش خاورمیانه گرایی
روسیه که از ابتدای دهه ۹۰ سودای بازگشت به موقعیت قدرت بزرگ را در سر می پروراند، اما مشکلات عدیده اقتصادی پی گیری عملی این آرمان را ۱۵ سال به تاخیر انداخته بود، در این مقطع خود را در مرحله ای جدید از توزیع قدرت جهانی می دید که می توانست سهمی بایسته از آن کسب کند. جهان از مرحله تک قطبی عبور کرده و هر چند هنوز نظم مشخصی جایگزین آن نشده، اما آنچه مسلم است نظام امنیت بین الملل به سمت چند جانبه گرایی پیش رفته است. روسیه در این مقطع با توجه به کسب موفقیت های محسوس در حوزه اقتصاد، پیشرفت های نسبی در بخش نظامی و دستاوردهای قابل ملاحظه در عرصه دیپلماتیک و سیاسی خود را قدرتی نوظهور می دانست که ظرفیت های آن در حال ارتقاء بود و به تبع آن فرصت های جدیدی برای تغییر جایگاه این کشور در سیستم بین الملل شکل می گرفت. سیاست روس ها در قبال خاورمیانه، چه در زمان شوروی و چه در زمان پس از فروپاشی، همواره از طریق چگونگی و نوع رابطه این کشور با غرب و به ویژه ایالات متحده آمریکا تعریف می گردد. برای مثال، در زمان جنگ سرد، با توجه به رقابت میان روس ها و آمریکایی ها، اتحاد جماهیر شوروی در صدد ایجاد اختلال در منافع غرب در منطقه از طریق متحدان و مشتریان خود در منطقه خاورمیانه بود اما در دوره پساشوروی و در دهه نود میلادی، با توجه به نزدیکی روسیه و آمریکا، شاهد گسترش روابط روس ها با کشورهای خاورمیانه، آن هم از طریق تعاملات و تبادلات اقتصادی بودیم بنابراین افزایش نفوذ روسیه در خاورمیانه از دو جهت برای آمریکا ناخوشایند و نگران کننده بود.
اسناد سیاست خارجی روسیه
سند سیاست خارجی بخشی از اسناد بالا دستی در کشورهای مختلف است که روندها و راهبرد جدید در حوزه خارجی را تبیین می‌کند. آخرین نسخه این سند در ۳۱ مارس ۲۰۲۳ توسط ولادیمیر پوتین امضا و در نهایت اجرای آن به وزارت امور خارجه محول شد. در این سند روسیه به عنوان “یک دولت مهم و قدرت بزرگ در اوراسیا، اروپا واقیانوس آرام” تعریف شده است. بنابراین، شناخت راهبردهای روسیه در مناطق نزدیک و عرصه جهانی چارچوب کلی برای بررسی اولویت و جهت گیری های سیاست خارجی این کشور بدست می‌دهد.
در تاریخ فدراسیون روسیه تا پیش از 2023 پنج سند سیاست خارجی منتشر شده است که در ادامه محورهای اصلی این اسناد مورد بررسی قرار گرفته است:
سند ۱۹۹۳
بوریس یلتسین، رئیس جمهور فدراسیون، روسیه در ۲۳ آوریل ۱۹۹۳ اولین سند سیاست خارجی فدراسیون روسیه را تصویب کرد. تدوین این سند دیپلماتیک در چارچوب پایان جنگ سرد، اجرای اصلاحات لیبرال دموکراتیک و رد تقابل دو قطبی انجام گرفت. دکترین مذکور مسیر کنار گذاشتن رویارویی با کشورهای غربی، ایجاد مشارکت با آمریکا و متحدان غربی‌اش را تثبیت کرد. مهم‌ترین وظیفه سیاست خارجی در این سند علاوه بر حفظ تمامیت ارضی و رعایت حقوق کشور های CIS و قوم روس، پایان دادن به درگیری‌های مسلحانه و حل و فصل مناقشات در سراسر کشور بود.
سند ۲۰۰۰
این سند با فرمان ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در ۲۸ ژوئن ۲۰۰۰، تصویب شد. در این سند برتشکیل نظام چندقطبی، نظم جهانی باثبات، عادلانه و دموکراتیک مبتنی بر هنجارهای جهانی با تاکید بر حقوق بین الملل و اهداف و اصول منشور ملل متحد و ایجاد “کمربند حسن همجواری در امتداد مرزهای روسیه”تاکید شده بود. علاوه بر این، در این سند روسیه، ساختار تک قطبی جهان تحت سلطه اقتصادی و نظامی آمریکا، سهم محدود نهادها و مجامع غربی در حل مسائل امنیتی بین‌المللی و تضعیف نقش شورای امنیت سازمان ملل را تهدیدی بر منافع ملی خود تلقی کرده است. در این سند به تقویت اتحاد بلاروس-روسیه به عنوان دو کشور مستقل پرداخته شد.
سند ۲۰۰۸
دیمیتری مدودف، رئیس جمهور وقت در ۱۵ ژوئیه ۲۰۰۸ سند سیاست خارجه جدیدی منتشر کرد که منعکس کننده تمایل به حفظ تداوم در مسیر تقویت جهان چند قطبی و تشدید همکاری با مراکز مختلف قدرت بود. در ادامه قرار بود نهادهای چندجانبه با چارچوب «دیپلماسی شبکه‌ای»، ابتکارات دیپلماتیک مختلف (معاهده امنیت اروپا، توافقنامه اساسی بین روسیه و اتحادیه اروپا)، انعقاد سازش‌های منطقه‌ای عمدتاً در مورد مسائل منطقه‌ای (افغانستان، ایران، لیبی و غیره) ایجاد شود.
سند ۲۰۱۳
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در ۱۲ فوریه ۲۰۱۳ نسخه جدیدی از مفهوم سیاست خارجی فدراسیون روسیه را تصویب کرد. در این سند، قدرت نرم به عنوان ابزار جامعی برای حل مشکلات سیاست خارجی با تاکید بر قابلیت‌های جامعه مدنی، اطلاعات و ارتباطات، بشردوستانه و سایر روش‌ها و فناوری‌های جایگزین دیپلماسی کلاسیک، تعریف شد. در این سند لحاظ شده بود که غرب در حال از دست دادن نقش مسلط خود هم در سیاست و هم در اقتصاد است. و قدرت و توسعه به سمت شرق و در درجه اول به منطقه آسیا و اقیانوسیه در حال تغییر است. در این سند، به خطرات استفاده مخرب از “قدرت نرم” و مفاهیم حقوق بشر با هدف فشار سیاسی بر دولت های مستقل و مداخله در امور داخلی آنها توجه شد.
سند 2016
در 30 نوامبر 2016، سند دیگری از سیاست خارجی با فرمان ولادیمیر پوتین تصویب شد. در این سند دو وظیفه جدید در سیاست خارجی تبیین گردید:تقویت موقعیت روسیه به عنوان یکی از مراکز تأثیرگذار دنیای مدرن؛تقویت جایگاه ارتباطات جمعی و رسانه ای روسیه در فضای اطلاعاتی جهان. این سند بیانگر بحران جدی در روابط روسیه با کشورهای غربی بود؛ همچنین برای نخستین بار به لزوم حل و فصل مسائل سیاسی در سوریه، حفظ وحدت، استقلال و تمامیت ارضی این کشور پرداخته شد. در این به بحران اوکراین تاکید شد. روسیه با همکاری همه کشورهای ذی‌نفع و در چارچوب ساختارهای بین‌المللی آمادگی تلاش برای حل و فصل سیاسی – دیپلماتیک مناقشات درونی اوکراین را اعلام کرد.
روسیار، کارگزار تخصصیِ روسیه…
سند 2023، نگاهی جدید به سیاست جهانی
مفاهیم و راهبردها
ضرورت بازگرداندن نقش هماهنگ‌کننده سازمان ملل به ویژه پس از بحران ژئوپلیتیکی ناشی از تشدید تقابل در روابط بین روسیه و غرب و تاکید جدی‌تر بر اصل برابری حاکمیت کشورها شده است.
مبارزه با “شیوه های نوین استعمار” که هم از هژمونی دولت های غربی جلوگیری می‌کند و هم موقعیت روسیه را در کشورهای غیرغربی تقویت می‌کند. منطق استعمار نو، نوع جدیدی از جنگ در اوکراین و پیامدهای سیاسی و اقتصادی دخالت‌های جمعی کشورهای غربی است که با استفاده از طیف وسیعی ابزارهای نظامی-سیاسی علیه دیگر کشورها واقعیات جهان چندقطبی را نادیده گرفته و ساختارهای جهانی از جمله شورای امنیت سازمان ملل را دور می‌زنند.
با توجه به تغییر در اولویت های سیاست جهانی، راهبردهای جدیدی مربوط به تضمین منافع ملی روسیه در “مناطق جدید” شامل اقیانوس ها، فضای ماورای جو و فضای هوایی در نظر گرفته شده است.
حمایت از منافع و حقوق مشروع شهروندان روسیه از طریق مقابله با «روس هراسی» که توسط کشورهای خارجی غیردوست آغاز و به عنوان یکی از اولویت‌های سیاست بشردوستانه تثبیت شده است.
جایگاه مناطق در سند 2023
الف. منطقه خارج نزدیک
بر نقش روسیه و نهادهای منطقه‌ای برای جلوگیری از درگیری، مداخلات خارجی و مقابله با استقرار یا تقویت زیرساخت‌های نظامی کشورهای غیردوست و سایر تهدیدات علیه امنیت روسیه در خارجِ نزدیک تمرکز شده است . همچنین به حمایت همه جانبه از جمهوری آبخازیا و جمهوری اوستیای جنوبی و مفهوم ترویج انتخاب داوطلبانه مردم این کشورها براساس قوانین بین‌المللی توجه شده است. تقویت همکاری‌ها در منطقه دریای خزر و حل مسائل این منطقه در صلاحیت انحصاری پنج کشور خزر تاکید شده.
ب. قطب شمال
شمالگان به دلیل جایگاه جهانی و پتانسیل بالقوه درگیری، نقش استراتژیکی دارد. روسیه به دنبال پیشبرد مسیر دریای شمال به عنوان کریدور حمل و نقل ملی می‌باشد. برای تحقق این اهداف، روسیه به کنوانسیون حقوق دریاها مورخ ۱۰ دسامبر ۱۹۸۲ سازمان ملل متحد؛ تنظیم روابط بین دولتی در اقیانوس منجمد شمالی؛ مقابله با سیاست کشورهای غیردوست با هدف نظامی کردن منطقه و محدود کردن توانایی این کشور در اعمال حقوق حاکمیتی خود در منطقه قطب شمال تاکید می‌کند.
ج. اوراسیا با تاکید بر چین و هند
تعمیق همه جانبه روابط و تقویت همکاری‌ها، افزایش حجم تجارت دوجانبه، رشد سرمایه گذاری و روابط فناور محور و اطمینان از مقاومت آنها در برابر اقدامات مخرب دولت‌های غیردوست پرداخته است.
د. آسیا و اقیانوسیه
مقابله با تضعیف نظام منطقه‌ای ائتلاف‌های چندجانبه امنیتی و توسعه آسه آن، که بر اصول اجماع و برابری شرکت‌کنندگان استوار است و توسعه همکاری بین‌المللی گسترده برای مقابله با سیاست‌هایی با هدف ترسیم خطوط تقسیم در منطقه متمرکز شده است.
ه. جهان اسلام
اولویت پنجم سیاست خارجی روسیه است. در این سند آورده شده که کشورهای اسلامی فرصت و پتانسیل تبدیل شدن به یکی از مراکز قدرت در نظام چندقطبی آینده هستند. روسیه به دنبال گسترش همکاری با ج.ا. ایران، حمایت از سوریه و عمق بخشی به مشارکت‌های چندگانه با ترکیه، عربستان، مصر و سایر کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی است.
و. منطقه اروپا، ایالات متحده و شرکای آنگلوساکسون آنها (استرالیا، کانادا، نیوزلند)
روابط با کشورهای این مناطق مستقیماً به استراتژی و اقدامات آنها بستگی دارد. روسیه به دنبال جلوگیری از افزایش تهدیدها علیه امنیت و حاکمیت ملی در نتیجه سیاست تهاجمی کشورهای غیردوست و کسب مزیت‌های اقتصادی یک‌جانبه آنها است.
در سند 2023 سیاست خارجی روسیه بر اهمیت ارتقای روابط با آفریقا، آمریکای لاتین و دریای کارائیب و همچنین جنوبگان و حفاظت از این مناطق به عنوان فضای غیرنظامی پرداخته شده است.
در نهایت…
سند جدید سیاست خارجی روسیه بسیار متاثر از جنگ اوکراین، تقابل غرب و نیاز روسیه به همکاری دولت‌های مستقل جهان است.
در مقایسه با سه دهه گذشته تحولی اساسی در اولویت‌های منطقه ای سیاست خارجی روسیه در سند 2023 شامل خارج نزدیک، شمالگان، اوراسیا، آسیا و اقیانوسیه، جهان اسلام شکل گرفته است.
روسیه بی‌محابا در تقابل با آمریکا و غرب ایستاده است و ظاهراً از طولانی شدن جنگ در اوکراین بیمی ندارد.تمرکز بر روابط با چین، هند، کشورهای آسه آن، کشورهای خاورمیانه و جهان اسلام که هر یک از جهات سیاسی و فرهنگی با غرب مشکلاتی دارند برای روسیه به عنوان فرصتی مهم در سیاست خارجی در نظر گرفته شدهاند.
در سند جدید بر ضرورت بحث های تمدنی، فرهنگ، زبان و جایگاه روسیه در جهان تاکید و به مفهوم تقویت نظام چند قطبی آتی پرداخته شده است.
در سند 2023 سیاست خارجی روسیه دو مرتبه از ج.ا.ایران و حفظ و گسترش روابط با این کشور سخن به میان آمده است. البته در سند 2016 هم بر حفظ روابط با ج.ا. ایران تاکید شده بود.
در اسناد پیشین، به تقویت و ارتقا درک مثبت از روسیه در جهان پرداخته نشده است؛ زیرا علیه چهره جهانی روسیه تا قبل شروع عملیات نظامی در جنگ دوم اوکراین تا به این اندازه هجمه وارد نمی‌شد.
جهت کسب اطلاعات بیشتر ویا اخذ ویزای روسیه با روسیار تماس بگیرید 28428987-021
روسیار، متخصصِ روسیه